Faoisimh Cánach Gnóthachan Caipitiúil (CGC)
Faoisimh i leith Príomháit Chónaithe Phríobháideach (PÁCP)
Is éard is Príomháit Chónaithe Phríobháideach (PÁCP) ann ná teach nó árasán atá faoi d’úinéireacht nó atá ina áit chónaithe phríomha agat.
Beidh tú díolmhaithe ó CGC má dhiúscraíonn tú maoin a bhí agat ar feadh tréimhse úinéireachta iomlán ina raibh tú:
- i do chónaí ann mar d’áit chónaithe phríomha
- ag úsáid na maoine ar fad mar d’áit chónaithe.
Tá an díolúine seo i bhfeidhm ar thalamh chomh maith, suas le hacra amháin (0.405 heicteár) timpeall ar theach. Ní áirítear suíomh an tí leis seo, agus ní chuirtear san áireamh é agus an faoiseamh á chur i bhfeidhm.
Tá teorainn ar an bhfaoiseamh PÁCP sa chás nár chónaí tú go hiomlán sa mhaoin nó sa chás go bhfuil luach forbartha ag an bpraghas díola.
Tabhair do d’aire
Meastar go bhfuil an 12 mhí dheireanacha d'úinéireacht PÁCP san áireamh le do thréimhse chónaithe.
Déantar é seo chun foráil a dhéanamh don chás gur bhog tú isteach go háit chónaithe nua, ach nach bhfuil d’áit chónaithe roimhe seo díolta agat go fóill.
Teorainn i gcás gan ach cuid de do mhaoin a bheith in úsáid mar áit chónaithe
Ní fhéadtar éileamh a dhéanamh ach amháin i leith an chuid den teach a d'úsáid tú mar d’áit chónaithe. Mar shampla, féadfaidh sé go mbeidh leath de do theach in úsáid mar d’áit chónaithe, agus an leath eile mar do ghnó. Féadtar díolúine a éileamh i leith leath den ghnóthachan inmhuirir.
Ní bheidh tionchar ag an scéim Seomra ar Cíos ar d'éileamh ar dhíolúine iomlán.
- Sampla 1
Cheannaigh Barra teach in 2004 ar €480,000 (costais san áireamh). Dhíol sé an teach i mí Mheán Fómhair 2018 ar €580,000.
D’úsáid Barra aon chúigiú dá theach le haghaidh a ghnó ar feadh na tréimhse uile a bhí sé faoina úinéireacht. Ní fhéadann sé éileamh a dhéanamh ach amháin ar cheithre chúigiú den díolúine (80% nó 0.8) den sciar den teach a d'úsáid sé mar áit chónaithe.
Beidh air CGC a íoc ar aon chúigiú (0.2) dá ghnóthachan inmhuirir.
CGC Bharra a ríomh
| Cur síos | Ríomh | Luach |
|---|
|
An praghas díola
|
|
€580,000
|
|
Lúide costais incheadaithe:
|
|
|
|
An praghas ceannaigh
|
|
€480,000 |
|
Gnóthachan inmhuirir
|
|
€100,000
|
| Cuir Faoiseamh páirteach PÁCP i bhfeidhm |
€100,000 x 0.8
|
€ 80,000
|
|
Lúide díolúine phearsanta
|
|
€1,270
|
|
Gnóthachan incháinithe
|
|
€18,730
|
|
CGC dlite (33% de €18,730)
|
€18,730 x 0.33
|
€6,180.90
|
D'íoc Barra a CGC faoin 15 Nollaig 2018. Rinne sé a thuairisceán CGC a thíolacadh roimh 31 Deireadh Fómhair 2019
Teorainn sa chás nach raibh tú i do chónaí sa mhaoin i gcónaí
Ní fhéadtar éileamh a dhéanamh ach amháin le haghaidh an ama a raibh cónaí ort sa mhaoin.
Neamhláithreacht a mheastar mar chónaí sa mhaoin
Measfar gur chónaigh tú i do mhaoin sna cásanna seo:
- nuair nach raibh tú in ann cónaí sa mhaoin mar gheall gur theastaigh ó d'fhostóir go mbeadh cónaí ort in áit eile (suas le huasteorainn ceithre bliana.)
- nuair a bhí post agat, ina ndearna tú na dualgais uile a bhaineann leis an bpost sin taobh amuigh de Phoblacht na hÉireann
- nuair a d'fhan do PÁCP folamh agus tú:
- ag fáil cúraim in ospidéal, teach altranais nó ionad téarnaimh
- i do chónaí i dteach scoir ar bhonn táillí a íoc.
- Sampla 2
Cheannaigh Caitríona teach i mí an Mheithimh 2004 ar €380,000. Bhí an teach mar PÁCP aici idir mí an Mheithimh 2004 agus mí an Mheithimh 2018. Lig sí an teach amach ar cíos idir mí an Mheithimh 2014 agus mí an Mheithimh 2018 nuair a dhíol sí é ar €480,000.
D'íoc Caitríona táillí dlíodóra de €700 nuair a cheannaigh sí an teach. D'íoc sí táillí dlíodóra de €1,000 agus táillí ceantálaí de €1,500 nuair a dhíol sí é.
Bhí Caitríona mar úinéir ar an teach ar feadh 14 bliana. Féadfaidh sí díolúine a éileamh i leith na tréimhse a bhí se mar PÁCP aici (10 mbliana) agus i leith na 12 mhí úinéireachta deiridh.
Féadann sí éileamh a dhéanamh ar an bhfaoiseamh PÁCP ar 11 bhliain as na 14 bliana a bhí an teach faoina úinéireacht. Tá díolúine ‘aon cheathairdéag déag’ (0.79) den ghnóthachan. Ní raibh aon ghnóthachain eile ag Caitríona in 2018.
CGC Chaitríona a ríomh
| Cur síos | Ríomh | Luach |
|---|
|
An praghas díola
|
|
€480,000
|
|
Lúide costais incheadaithe:
|
|
|
| An praghas ceannaigh |
|
€380,000
|
|
Táillí dlíodóra (an ceannach)
|
|
€700
|
|
Táillí dlíodóra (an díol)
|
|
€1,000
|
|
Táillí ceantálaí (an díol)
|
|
€1,500
|
|
Iomlán an ghnóthachain inmhuirir
|
|
€96,800
|
|
Cuir Faoiseamh páirteach PÁCP i bhfeidhm
|
€96,800 x 0.79
|
€76,472
|
|
Lúide díolúine phearsanta
|
|
€1,270
|
|
Gnóthachan incháinithe
|
|
€19,058
|
| CGC dlite (33% de €19,058) |
€19,058 x 33% |
€6,289.14 |
D'íoc Caitríona a CGC roimh 15 Nollaig 2018. Rinne sí a tuairisceán CGC a thíolacadh roimh 31 Deireadh Fómhair 2019.
Teorainn i gcás luach forbartha a bheith ag do mhaoin
Féadfaidh sé go mbeadh luach poitéinsiúil níos airde ag do mhaoin ná an luach atá air, bunaithe ar an gcaoi a n-úsáideann tú é faoi láthair. Tugtar 'luach forbartha' ar an luach is airde.
Féadtar d'áit chónaithe agus talamh suas le hacra a dhíol ar a luach forbartha. Ní bhaineann Faoiseamh PÁCP ach le luach an tí nó na talún gan luach forbartha air.
Sula bhféadfaidh tú d'Fhaoiseamh PÁCP páirteach a ríomh, ní mór duit do 'ghnóthachan barúlach' a oibriú amach.
Cén chaoi le gnóthachan barúlach a oibriú amach
Ní mór duit cuid de na costais a asbhaint ón luach úsáide reatha.
- Ríomh an chuid den chostas:
- Iolraigh na costais iomlána díola faoin luach úsáide reatha.
- Roinn é seo ar an bpraghas díola.
- Asbhain an tsuim seo ón luach úsáide reatha.
Cén chaoi le Faoiseamh páirteach PÁCP a ríomh
- Oibrigh amach do ghnóthachan barúlach.
- Asbhain an luach ar an dáta a cheannaigh tú an áit chónaithe.
- Sampla 3
Cheannaigh Seán agus Máire a dteach (PÁCP) i mí na Bealtaine 1979, ar iomlán de €54,000, agus costais na fála san áireamh.
Dhíol siad é ar €400,000 i mí Dheireadh Fómhair 2018, nuair a bhí poitéinseal tráchtála forbraíochta aige. Ba é €300,000 an luach úsáide reatha mar áit chónaithe phríobháideach ar dháta an díola. Bhí €10,000 ar na costais díola.
Ríomh an gnóthachan barúlach
| Cur síos | Ríomh | Luach |
|---|
|
Luach úsáide reatha
|
|
€300,000
|
|
Asbhain sciar na gcostas den díol
|
€10,000 x €300,000/€400,000
|
€7,500
|
|
Gnóthachan barúlach
|
|
€292,500
|
Ríomh an díolúine pháirteach
| Cur síos | Calculation | Value |
|---|
|
Gnóthachan barúlach
|
|
€292,500
|
|
Luach i mí na Bealtaine 1979
(coigeartaithe le hiolraitheoir na mblianta 1979/80)
|
€54,000 x 3.742
|
€202,068
|
|
Faoiseamh páirteach PÁCP
|
|
€90,432
|
Bhí gnóthachain eile ag Seán agus Máire in 2018. Baineadh úsáid as an dá dhíolúine phearsanta a bhí acu do 2018 ar ghnóthachain eile.
Ríomh CGC Sheáin agus Mháire
| Cur síos | Ríomh | Luach |
|---|
|
An praghas díola
|
|
€400,000
|
|
Lúide costais incheadaithe
|
|
|
|
An praghas ceannaigh agus costais
(coigeartaithe le hiolraitheoir na mblianta 1979/80)
|
€54,000 x 3.742
|
€202,068
|
|
Costas diúscartha
|
|
€10,000
|
|
Total chargeable gain
|
|
€187,932
|
|
Iomlán an ghnóthachain inmhuirir
|
|
€90,432
|
|
Gnóthachan incháinithe
|
|
€97,500
|
|
CGC dlite (33% de €97,500)
|
|
€32,175
|
D'íoc Seán agus Máire CGC roimh 1 Nollaig, agus thíolaic siad a dtuairisceán CGC roimh an 31 Deireadh Fómhair 2019.
An chaoi leis an bhfaoiseamh a éileamh
Cuir an faoiseamh san áireamh agus do CGC á ríomh agat agus tíolaic do thuairisceán.
Ar aghaidh: Maoin a fuarthas idir 7 Nollaig 2011 agus 31 Nollaig 2014